در سراسر جهان، نمک به شکل طبیعی خود بصورت نمک تصفیه نشده یافت می‌شود که حاوی مواد مغذی و مواد معدنی ضروری برای بدن انسان و حیوانات است. در ذخایر معادنی و آب اقیانوس‌ها مقادیر فراوانی از نمک تصفیه نشده وجود دارد. این نمک به جز سدیم و کلر که دو عنصر تشکیل دهنده نمک هستند، حاوی عناصر دیگری نیز می‌باشند. به عنوان مثال، نمک دریایی غیر تصفیه حاوی بیش از 80 عنصر و ماده معدنی است که تمام عناصر طبیعی لازم برای یک فرد را با خود به همراه دارد. این میزان در مقایسه با نمک تصفیه شده که تنها حاوی دو ماده اصلی سدیم و کلرید می باشد، بسیار حائز اهمیت است.
در این نوشتار ضمن اشاره به روش تشخیص تصفیه نبودن نمک، موارد کاربرد نمک تصفیه نشده را بررسی می‌کنیم.
به چه نوع نمکی تصفیه نشده می‌گویند؟
نمک غیر تصفیه، به نمک طبیعی و غیر فرآوری (یا کلرید سدیم) می گویند که از منابع طبیعی استخراج می کنند. همچنین بر خلاف نمک تصفیه شده تمام مواد معدنی اصلی خود از جمله منیزیم، آهن، پتاسیم، کلسیم، مس، روی و فسفر را دارد و هیچ گونه افزودنی یا نگهدارنده ندارد.
در طبیعت سه نوع نمک تصفیه نشده داریم: نمک کوهی، نمک دریایی و شورابهای تبخیری. هر یک از این نمک‌ها منشا متفاوتی دارند.
1. نمک دریایی
در اثر تبخیر آب دریا و استخراج نمک طبیعی موجود در آن بدست می‌آید.
2. نمک کوهی
نمک کوهی حاصل از استخراج معادن زیرزمینی یا معادن روباز نمک است که در رنگ‌های مختلف یافت می‌شود. دلیل رنگ بندی این نمک، وجود مقادیر بسیار کمی پتاسیم، آهن و مس و… می‌باشد. برای مثال می‌توان به نمک هیمالیا پاکستان و نمک آبی ایران اشاره کرد.
3. نمک حاصل از شورابه ها
این نوع نمک غیر تصفیه را افراد محلی در حوضچه های دستساز جمع آوری میکنند و پس از تخیر آب قابل برداشت هستند.
کاربرد خوراکی نمک تصفیه نشده
به طور کلی غذاهایی که با نمک غیر تصفیه میپزید، فاقد تمام ویتامین‌ها و مواد معدنی و آنزیم‌های لازم برای بدن هستند. برای جبران کمبود این عناصر باید آنها را بصورت جداگانه به محصول اضافه کرد. برای مثال برخی نمکهای معدنی موجود در استان سمنان، بصورت طبیعی حاوی ماده معدنی ید حتی به مقدار اندک می‌باشند. ولی پس از تصفیه، کارخانه‌ها مجبور هستند ید را تحت ترکیب شیمیایی یدات پتاسیم به نمک اضافه کنند که متاسفانه پایداری این ترکیب شیمیایی زیاد نیست. اگر نمک تصفیه ید دار برای مدت طولانی در معرض هوای آزاد و خارج از پک اولیه و یا حرارت بالا در اثر پخت و پز قرار بگیرد، این ترکیب تجزیه و بی اثر می‌گردد.
البته باید این موضوع را نیز متذکر شویم که هر نوع نمک تصفیه نشده‌ای هم برای مصرف خوراکی مناسب نیست. زیرا مواد معدنی در طی میلیونها سال که از تشکیل آنها می‌گذرد حاوی عناصر مضر و بعضا خطرناکی برای بدن هم هستند. ضمنا روش برداشت و استخراج این مواد هم در بهداشتی بودن و یا غیر بهداشتی بودن آنها تاثیر مستقیم دارد.
شرکت سپید در شایان با بهره برداری از معادن نمک استان سمنان و با دارا بودن دو خط تولید جدا از هم، سنگ نمکهای ورودی به کارخانه را از نظر معدن تامین کننده، شکل ظاهری، فرمول شیمیایی و عناصر موجود در ماده معدنی نمک، دسته بندی می کند و سنگ نمکهایی که برای مصرف خوراکی قابل استفاده هستند را در خط تولید مجزا خردایش، بسته بندی و آماده‌سازی می نماید.
چگونه می‌توان تشخیص داد که نمک تصفیه نشده است؟
برای تشخیص نمک تصفیه نشده می‌توان عوامل مختلفی را مد نظر قرار داد. در ذیل به برخی از این عوامل اشاره می‌کنیم:
- رنگ : در حالی که رنگ نمک تصفیه شده سفید است، تقریباً تمام نمکهای تصفیه نشده طیف رنگی دارند. این رنگ‌ها از تناژ رنگی سفید و طوسی شروع و تا قرمز و آجری بسته به عناصر همراه ماده معدنی متغیر هستند.
- رطوبت : مقدار رطوبت نمکهای دریایی بالا است. در صورتی که اگر نمک کاملا طبیعی برداشت و بسته‌بندی شده باشد رطوبت بالا به راحتی قابل تشخیص است. البته اگر این نمک در کارخانه شسته شود و توسط کوره خشک گردد، آنگاه مقدار رطوبت آن می‌تواند در حد استاندارد نمکهای تصفیه شده باشد.
- محتوای معدنی نمک : به محتوای معدنی موجود در ترکیب نمک بر روی بسته‌بندی نگاه کنید. این محتویات در نمکهای تصفیه شده فقط حاوی سدیم و کلر است.
شکل دانه‌ها : شکل دانه‌های نمکهای غیر تصفیه نامنظم است. اما نمکهای تصفیه شده بخصوص وقتی از نوع تبلور مجدد باشند یک دست و مشابه هستند.
موارد مصرف و کاربرد نمک تصفیه نشده
تنها حدود 6 درصد از نمک تولیدی در سراسر جهان در غذا استفاده می‌شود. گاهی اوقات حتی بدون اینکه متوجه باشیم، مشتقات زیادی از نمک در قالب محصولات مختلف وارد زندگی روزمره ما می‌شود. بیشترین ترکیب شیمیایی اصلی موجود در نمک، سدیم کلراید است. این ترکیب شیمیایی یکی از بزرگترین مواد خام معدنی مورد استفاده در تمام دنیاست. از سوی دیگر چون حجم مصرف نمک در صنایع بالاست، لذا استفاده از نمک تصفیه نشده کاری اقتصادی و مقرون به صرفه محسوب می‌شود. زیرا مراحل تصفیه نمک بسیار طولانی و پرهزینه است.
در ذیل به برخی از موارد کاربرد نمک تصفیه نشده می‌پردازیم:
- صنایع شیمیایی بزرگترین مصرف کننده نمک های تصفیه نشده هستند. پس این نوع نمک یکی از مهم‌ترین مواد در صنعت است. زیرا از نمک تصفیه نشده در سنتز شیمیایی حدودا 68 درصد محصولات شیمیایی استفاده می‌شود.
- مقدار 12درصد از نمک های تصفیه نشده در فرآیندهای پاکسازی و تصفیه آب استفاده می‌شوند. این فرآیند برای سیستم‌های نرم کننده آب که از تبادل یونی استفاده میکنند بسیار مهم است. چنین سیستم‌هایی مواد معدنی موجود در آب سخت را حذف کرده و با یون‌های سدیم موجود در نمک های تصفیه نشده جایگزین می کنند. آب سخت اثرات منفی بر لوازم خانگی، لوله کشی و لوله‌ها دارد.
- میزان 8 درصد از نمک های تصفیه نشده در یخ زدایی جاده ها مصرف می‌شوند. نمک جاده می‌تواند نقطه انجماد آب را کاهش داده و رانندگی ایمن در زمستان را تضمین کند.
- استفاده حدودا 6 درصد نمک های تصفیه نشده در کشاورزی مرسوم است. سدیم یک ماده مغذی ضروری برای تعدادی از محصولات زراعی همچون چغندر قند، مارچوبه، کرفس و هویج است. از بین نمک های تصفیه نشده، نمک دریا برای انواع گیاهان از جمله گل‌ها، درختان، چمنزارها، سبزیجات و غیره مفیدتر است.
- از انجا که کلرید سدیم دارای قدرت باکتری‌کشی و مرطوب کنندگی بالا است، درصد کمی هم از نمک های تصفیه نشده در صنایع بهداشتی و آرایشی استفاده می‌شود. آب نمک در بسیاری از محصولات بهداشت دهان، محصولات مراقبت از زیبایی و پوست و بعنوان نمک اسپا و نمک حمام نیز مصرف می‌شود.