معمولا وقتی سخن از نمک به میان می‌آید، اولین چیزی که به ذهنمان می‌رسد نمک آشپزخانه است. اما با اندکی مطالعه و دیدی عمیق‌تر نسبت به محیط پیرامونمان درمی‌یابیم که نمک ، نقشی حیاتی در بسیاری از صنایع از جمله صنعت دام و طیور دارد. در این مقاله به بررسی کاربرد نمک در صنعت دام و طیور می‌پردازیم.
عناصر حیاتی موجود در نمک
برای دانستن لزوم استفاده از نمک در صنعت دام و طیور ابتدا باید به ارزش غذایی نمک پی برد. همانگونه که می‌دانیم، سدیم و کلر عناصر سازنده نمک هستند. این عناصر علاوه بر حفظ شیب الکتروشیمیایی بافت‌های غشاء سلولی، نقش بسزایی در هضم، جذب و جابجایی مواد مغذی از روده‌ها به خون ایفا می‌کنند. حفظ فشار خون در حد طبیعی نیز از دیگر عملکردهای این دو عنصر به شمار می‌رود. در ضمن نقش مؤثر کلر در حفظ تعادل محیط اسیدی و بازی خون را نیز نباید فراموش کرد. موارد زیر از دیگر عملکردهای حیاتی سدیم محسوب می‌شود:
- انتقال علائم عصبی
- جذب اسیدهای آمینه در دستگاه گوارش
- انقباض عضلات (از جمله عضلات قلب)
- تنظیم حجم مایعات بدن
- جذب قندهای ساده (مونوساکاریدها)
از همین روست که کمبود شدید سدیم و کلر می‌تواند منجر به آماس مغزی، کما و حتی مرگ ناگهانی شود.
کاربرد نمک در صنعت دام و طیور
خواص ارزشمند نمک آن را به گزینه‌ای بدون جایگزین در رژیم غذایی انسان و حتی دام و طیور تبدیل نموده است. نمک مورد استفاده در صنعت دام و طیور که به دلیل تفاوت آن با نمک خوراکی با نام نمک دام از آن یاد می‌شود، به دو صورت نمک معمولی (پودری – صدفی) و یا سنگ نمک (مختص لیسیدن دام) به جیره غذایی آن‌ها افزوده می‌شود. لازم به ذکر است که ماندگاری طولانی مدت سنگ نمک (به واسطه رطوبت پایین) می‌تواند مانع از شیوع بیماری‌های میکربی و گوارشی در موجودات دامی گردد.
پیامدهای عدم استفاده از نمک در خوراک دام و طیور
عدم یا کمبود استفاده از نمک دامی منجر به کاهش شدید سدیم در بدن این جانداران می‌شود که پیامدهای زیر را به دنبال خواهد داشت:
- تمایل به خاک خوری و مواد غیر خوراکی
- تشنگی حاد
- تکرر و رقیق شدن ادرار
- کاهش وزن
- کاهش شیردهی (در دام)
- اسهال
- ناباروری
- کاهش فشار خون
- کاهش خاصیت ارتجاعی ماهیچه‌ها
- کاهش فعالیت غدد فوق کلیوی
- افزایش اوره و اسید اوریک خون (در نهایت بروز شوک و مرگ)
کمبود نمک در جیره غذایی طیور نیز باعث بروز این اختلالات در آن‌ها می‌شود:
- کاهش وزن
- بی‌حالی و چرت زدن
- ضعف عضلانی
- کاهش رشد
پیامدهای استفاده بیش از حد نمک دام و طیور
استفاده بیش از حد نمک در خوراک دام و طیور به اندازه کمبود آن می‌تواند باعث بروز بیماری در ارگانیسم این جانداران شود. در مورد موجودات دامی همچون گاو و گوسفند این عوارض شامل موارد زیر است:
- از بین رفتن اشتها
- اختلالات گوارشی
- کاهش آب بدن
- کاهش وزن
- افزایش تشنگی
- ریزش بزاق
- اسهال و استفراغ
- درد شکمی
- ناتوانی در حفظ تعادل
- نابینایی
- تشنج و فلج شدن (در نهایت مرگ)
وجود نمک بیش از حد استاندارد در خوراک یا آب آشامیدنی طیور نیز باعث آسیب‌های جدی می‌گردد:
- افزایش تشنگی و مصرف زیاد آب
- تشنج و لرزش‌های عضلانی
- بستر مرطوب
- نارسایی در عملکرد کلیه‌ها
- نقرس (درد مفاصل و پا)
- آب آوردگی شکم
با آگاهی از میزان استاندارد استفاده از نمک دام و طیور می‌توان مانع از بروز خسارت در صنعت مربوط بدان شد. این میزان برای نمک دامی 5 دهم درصد از کل خوراک دام را شامل می‌شود در حالی که این میزان در مورد طیور 15 تا 18 دهم درصد از خوراک آنهاست.
